Vào những năm đầu thế kỷ 20, Karl Duncker, một nhà tâm lý học, đã có một nghiên cứu như sau:
Đề bài: Cho một cây nến, một hộp đinh và một hộp diêm. Hãy tìm cách gắn cây nến lên tường, sao cho khi đốt cây nến thì sáp nến không bị chảy xuống bàn phía dưới.
Các tình nguyện viên tham gia nghiên cứu đã thử dùng đinh gắn cây nến lên tường, hoặc hơ nóng cây nến rồi dính vào tường, nhưng kết quả đều thất bại. Phải mất một lúc thì các nhóm mới tìm ra được cách đúng: Đổ hết đinh ra khỏi hộp, gắn hộp lên tường, gắn cây nến vào hộp, và đốt nến.
Hầu hết các tình nguyện viên đều nghĩ chiếc hộp chỉ là để đựng đinh, không phải là một phần của giải pháp. Cho đến khi khoảnh khắc “à ha” xuất hiện.
Điều thú vị của thí nghiệm này là ở chỗ: đề bài được giao cho hai nhóm ngẫu nhiên. Nhóm 1 được treo thưởng: tìm ra giải pháp thì có thưởng, càng tìm ra sớm thì phần thưởng càng to. Nhóm thứ 2 thì không được thưởng gì.
Và bạn cũng đoán được kết quả đúng không? Nhóm 1, nhóm được treo thưởng, tìm ra đáp án… chậm hơn nhóm 2, nhóm không được treo thưởng. Bất ngờ chưa bà già? Phần thưởng lớn vô tình lại gây áp lực lớn cho nhóm 1, khiến cho suy nghĩ và phán đoán của nhóm thiếu đi sự tỉnh táo và sáng tạo cần thiết.
Duncker tiếp tục thí nghiệm của mình với một phiên bản rõ ràng hơn một chút: lần này, những chiếc đinh được để ngoài chiếc hộp. Đề bài mới này cũng được giao cho hai nhóm khác, nhóm 3 được treo thưởng và nhóm 4 không được thưởng.
Lần này, cả hai nhóm đều sớm nhận ra chiếc hộp là một phần của giải pháp. Kết quả thì không có bất ngờ gì: nhóm 3 làm nhanh hơn nhóm 4, vì khi không được treo thưởng, nhanh hơn cũng chẳng để làm gì, nên nhóm 4 không việc gì phải vội.
Từ những thí nghiệm này, Duncker rút ra kết luận:
- Cách khuyến khích bằng tiền có hiệu quả với các công việc làm theo thói quen và quy tắc, các công việc đã rõ yêu cầu và không cần sáng tạo nhiều.
- Đối với các công việc cần sự sáng tạo hoặc cần các kỹ năng nhận thức tư duy khác, khuyến khích bằng tiền không hiệu quả, thậm chí có thể phản tác dụng.
Thú vị thật!